YAPISI BAKIMINDAN CÜMLELER
➢Temel Cümle: Bir cümlenin ana yargıyı bildiren ve en önemli ögesi durumundaki yüklem ‘’temel cümle’’ yi ifade eder.
• Bu çiçeği çok sevdim.
• Evdeki herkes haberi sevinçle karşıladı.
➢ Yan Cümle: Ana yargıyı bildirmeyen, temel cümlenin bir ögesi durumunda olan cümledir.
• Kitap okuyunca kendimi iyi hissediyorum.
• Yol kenarındaki bir tümseğe oturup dinlendim.
• Hava soğursa size eşlik edemem.
• Burası beş yıldızlı bir oteldir.
• İnsanın sağlığını bozan, çok yemesidir.
➢1.Basit Cümle: Tek duygu ve düşünceyi anlatan, içinde tek bir yargı olan cümledir.
• Yarın akşam halı sahada maç yapacağız.
• Sıcak yaz aylarını yaylalarda geçirirdik.
• Annemin iş yeri iki sokak ötede.
➢ 2.Birleşik Cümle: Tek bir temel cümle ve içinde yan cümleciğin bulunduğu cümle türüdür.
A) Girişik Bileşik Cümle: Yan cümlenin fiilimsilerden oluştuğu cümledir.
• Fazla tatlı tüketmek diş çürüklerine sebep olur.
• Dersi iyi dinleyenler hemen belli oluyor.
• İşten çıkınca bir süre sahilde oturdum.
❖ Yan cümle bir söz öbeği halinde yüklemin içinde yer aldığında da girişik birleşik cümle olur.
• Tatlı dil, her kapıyı açan bir anahtardır.
❖ Fiilimsi yüklemin kendisi ise girişik cümle sayılmaz.
• Öğrencinin amacı; öğrenmektir.
B) İç İçe Birleşik Cümle: Alıntı cümlelerin temel cümleye bağlanması ile oluşur.
• Adam, ‘’Üzgünüm geç kaldınız’’ dedi.
• Düşündüklerinizi açıkça söyleyebilirsiniz, dedi.
❖ Alıntı cümleler, doğrudan aktarım yoluyla bağlanırsa ‘’iç içe birleşik cümle’’, dolaylı anlatım yoluylabağlanırsa ‘’girişik birleşik cümle’’ olur.
• ‘’Zamanla geçer’’ dedi.
• Zamanla geçeceğini söyledi.
C) Koşullu (Şartlı) Bileşik Cümle: Temel cümleye şartla bağlanan yan cümlenin olduğu cümle türüdür.
• O gün yanımda sen olmasan işim çok zordu.
• Aileniz izin vermezse gelemezsiniz.
D) Ki’li Birleşik Cümle: Temel cümleye ‘’ki’’ bağlacı ile bağlanan yan cümlenin olduğu cümle türüdür.
• Anlaşılıyor ki yarın buradan ayrılacak.
• İstiyor ki hep onun dediği olsun.
E) Mi’li Birleşik Cümle: Yan cümlesi ‘’mi’’ soru edatıyla kurulan ve temel cümleye koşul koşul ilgisiyle bağlanan cümle türüdür.
• İlkbahar geldi mi doğa yemyeşil olur.
• Elimdeki işi bitirdim mi hemen seninle ilgileneceğim.
➢3.Sıralı Cümle: En az iki yüklemi bulunan cümlelerdir.
A) Bağımlı Sıralı Cümle: Öge ortaklığı bulunan sıralı cümledir.
• Etrafına bakındı, kimseyi göremedi.
• Bu şehirden çok sıkıldım, gitmek istiyorum.
B) Bağımsız Sıralı Cümle: Öge ortaklığı bulunmayan sıralı cümlelerdir.
• Gün bitti, ağaçta neşe söndü.
• Dün tarihtir, yarın bilinmeyendir, bugün bir hediyedir.
➢4.Bağlı Cümle: Birden fazla yüklemin olduğu, yüklemlerin birbirine bağlaç ile bağlandığı cümle türüdür.
• Gidiyorum fakat yarın geleceğim.
• Ne şair yaş döker ne aşık ağlar.
• Ya bu deveyi güdersin ya bu diyardan gidersin.
• İster burada çalışalım ister kütüphaneye gidelim.