FİİLİMSİ (EYLEMSİ)

Fiilden türeyen ancak fiil gibi çekimlenemeyen; isim, sıfat ve zarf görevinde kullanılan sözcüklerdir. Kip ve kişi çekimleri yoktur. Çekimlenemediği için kurallı cümlede sonra bulunmazlar. (Ek Eylem alarak yüklem durumuna geldiyse sonra bulunabilir.) Durum, iyelik ve çokluk eki alabilirler.

1. İsim – Fiil (Ad eylem / Mastar)

-ma, -me, -ış, -iş, -mek, -mak

Sevmek kimi zaman resimde bir korkudur.
Onun gidişi hepimizi üzmüştü.

İsim – fiil eklerini alan her sözcük isim – fiil olmayabilir. (kalıcı isim)

Başındaki yazmayı sarıya mı boyadın ?
Soruları yazmayı bana bırakmışlardı.
Elindeki kazma ile bahçeyi kazdı.
ma, -me‘’ eki isim – fiil olarak kullanıldığı gibi ‘’olumsuzluk eki‘’ olarak da kullanılabilir.
Okuma yok, yazma yok, bilemeyiz eski yeni.
Bu kitabı okuma ve hakkında bir şey yazma.
Okumamayı istiyordu

Taşıma su ile değirmen dönmez.
Babadan kalma yapıyı yok pahasına satmış.
Yapma çiçekler hediye etti.

‘’-ma, -me’’ isim – fiil eki alan sözcükler sıfat tamlaması oluşturabilir.

İsim – filler isimlere gelen hâl eki,tamlamalar eki, çokluk eki ve iyelik eklerini alabilirler, ek eylem alarak yüklem olabilirler.

Okumayı senden öğrendim.
Okumaktan mana kişi hakkı bilmektir.

2. Sıfat – Fiil (Ortaç)

-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş

Yeni taşınan komşumuz la çok iyi anlaştık.
Burası yaşanası bir doğa parçasıydı.
Yeni kaymakam gitmedik köy bırakmadı.
Şiirimle ilgili anlaşılmaz yorumlar yaptılar.
Sanatçının hiç yayınlanmamış öyküleri ortaya çıktı.

Sıfat – fiil olan her sözcük sıfat tamlaması oluşturmaz, bazen adlaşmış sıfat da olabilir.

Görünen köy kılavuz istemez.
Sevenler mesut olmaz, derlerdi inanmazdım.
Sıfat – fiil eklerini alan sözcükler bazen sıfat – fiil özelliğini yitirip kalıcı isim olabilir.
Köyün hemen ilerisinde çağlayan vardı.
Binmemiz gereken dolmuş buradan kalkıyor.

‘’-dik’’ ve ‘’-ecek’’ elleriyle oluşturulan sıfat – fiiller tamlanan (iyelik) eki alabilir.

Anlatacağım masalı çok beğeneceksiniz.
Aldığım kitapların hiçbirini okumamış.

‘’ –mez, -ar, -dik, -ecek, -miş’’ eklerinin aynı zamanda Kip eki olarak kullanılabildiğini unutmayın.

Tükenmez dertlere düşürdün beni.
Tükenmez benim bu dertlerim.
Tükenmez olmayınca mektubu kurşun kalemle yazdı.

3. Zarf – Fiil (Bağ – Fiil, Bağlı – Eylem, Ulaç)

‘’ –ınca, -madan, -dıkça, -a…-e, -alı, -arak, -r…-mez, -ıp, -ken, -maksızın, -dığında, -asıya, -casına ‘’

Akşam olmadan işlerinizi bitirdik.
Masadan kalkıp yanımıza geldi.
Cümlede çoğu zaman ‘durum zarfı’ veya ‘zaman zarfı’ görevinde kullanılırlar.
Durmaksızın ders çalışıyordu.
Gün doğmadan neler doğar.
Köy yolunda çamurları hata çıka ilerliyoruz.

‘’ –madan, -meden’’ zarf – fiil eki ile ‘’ –ma, -me’’ isim – fiil ve ‘’-dan, -den’’ eklerini birbirine karıştırmayın.

Ağlamadan ayrılık olmaz.
Bu konuşmadan hiçbir şey anlamadık.

‘’ –ken’’ eki isim soylu sözcüklere geldiğinde zarf – fiil olmaz. Sadece eklendiği sözcüğü zargf yapar.

Giderken bana da haber ver.
Evdeyken kahvaltıyı ben hazırlardım.

‘’Oldukça’’ ve ‘’gittikçe’’ sözcükleri eylem anlamını yitirir ve fiilimsi olmaz.

Havalar gittikçe soğuyor.
Oldukça başarılı bir öğrenciydi.

‘’-a, -me’’ eki fiile eklenip tekrarlı biçimde kullanıldığı gibi tek sözcükte de kullanılabilir.

Dura dura bir sel oldum Erenler
Bu işi nöbetleşe yapsanız daha iyi olur