Teşbih (Benzetme)
➢ Aralarında çeşitli yönlerden ilgi bulunan iki kavram ya da varlıktan zayıf olanın güçlü olana benzetilmesiyle yapılan söz sanatıdır.
❖ Teşbihin Unsurları
a) Benzeyen -zayıf
b) Kendisine Benzetilen -güçlü
c) Benzetme Edatı -gibi, sanki, misali vb.
d) Benzetme Yönü -ortak nokta
1. Tam (Ayrıntılı)Teşbih: Dört ögesi de bulunan teşbihtir.
• Durmuş bir saat gibiydi durup geçmeyen zaman
• Nazarın ok misali karanlıkları deler
• Sen de mi bir mum gibi eriyip söneceksin
• Söyle gülüm, ülkeme ne zaman döneceksin
2. Kısaltılmış Teşbih: Benzetilme yönü bulunmayan teşbihtir.
• Kutu gibi bir dairede oturuyor
• Yenilgiler bir tufan gibi yüreğimde
• Bu dört mısra değil sanki dört damla kandı
3. Pekiştirilmiş Teşbih: Benzetme edatı bulunmayan teşbihtir.
• Bir siyah kadındır kaldırımlarda gece
• Ucu göğsünde duran bir kılıcım pençende
• Gönül ayna olmuş sevgimi yansıtıyordu
Ruhum ise aynaya bakıp ağlıyordu
4. Teşbih-i Beliğ (Yalın Benzetme): Sadece benzeyen ve kendisine benzetilenle yapılan teşbihtir.
• Gözyaşlarım yağmurdu, hıçkırıklarım feryat
• Mühür gözlüm seni elden
Sakınırım kıskanırım
İstiare (Eğretileme) :
➢ Bir sözün asıl unsuru olan benzeyen ve kendisine benzetilenden yalnızca biri kullanılarak yapılır
➢ İstiare üçe ayrılır.
a) Açık İstiare
b) Kapalı İstiare
c) Yaygın (Temsili) İstiare
a) Açık İstiare: Sadece ‘’kendisine benzetilen’’ ile yapılan istiaredir
• Bir hilal uğruna ya Râb ne güneşler
• Bak düştü ömrümden bir yaprak daha
• Mavi patiskaları yırtan gemilerle
Uzaktan seni düşündüm İstanbul
b) Kapalı İstiare: Sadece ‘’benzeyen’’ ile yapılan istiaredir.
• Sanat hür bir ortamda boy atar
• İçimde damla damla bir korku birikiyor
• Çatma kurban olayım çehreni ey nazlı hilâl !
c) Temsili (Yaygın) İstiare: Benzetmenin temel ögelerinden yalnız biriyle çok sayıda benzerlikleri
sıralayarak yapılan istiaredir.
• Artık demir almak günü gelmişse zamandan
Meçhule giden bir gemi kalkar bu limandan
• Hiç yolcusu yokmuş gibi sessizce alır yol
Sallanmaz o kalkışta ne mendil ne de bir kol
❖ Merdiven -Ahmet Haşim
❖ At -Faruk Nafiz
❖ Çınar -Tevfik Fikret…
Mecaz-ı Mürsel (Ad Aktarması)
➢ Benzetme amacı güdülmeden bir kavramın ilgi yoluyla başka bir kavramın yerine kullanılmasıdır
➢ Ad aktarmalarında çeşitli anlam ilişkileri vardır: parça–bütün, iç-dış, yer-insan, sanatçı-eser, neden-sonuç ilişkisi…
• Ya bu camlarda kadınlar
Bu mavi mavi
Bu yeşil yeşil fistanlı
• Dün kahkahalar yükseliyorken evinizden
Bendim geçen ey sevgili sandalla denizden
Teşhis (Kişileştirme):
➢ İnsan dışı varlıklara, insana ait özellikler aktarılmasıdır.
• Ağacın biri bulvarda ölüyordu
Şehrin camları kaygısız gülüyordu
• Mektuplarım ağlarken sustu dilekçelerim
Yüzümün serabında delirdi gecelerim
• Haliç’te bir vapuru vurdular dört kişi
Demirliydi eli kolu bağlıydı ağlıyordu
İntak (Konuşturma):
➢ İnsan dışındaki varlıklara ‘’konuşma’’ özelliği vermektir.
➢ Her intak bir teşhistir fakat her teşhis bir intak değildir
• Ben ki toz kanatlı bir kelebeğim
Minicik gövdeme yüklü Kafdağı
• İnanma ceketim inanma
Kuşların söylediğine
• Ezelden beridir o ücra yerde
Ninniler söyler bir serin dere