Mübalağa:
➢ Sözün etkisini güçlendirmek amacıyla bir olayı ya da durumu olduğundan büyük ya da küçük göstermektir.
• O akşam yakamozlar gibiydi bakışların
Akdeniz, gözlerinin damlasıydı o akşam
• Gözlerinden göğüme sayısız yıldız akar
Bir gülüşün içimde binlerce lamba yakar.
Kinaye (Değinmece):
➢ Bir sözün mecaz anlamı kastedilerek hem gerçek hem de mecaz anlama gelecek şekilde kullanılmasıdır.
• Karanlıktır sağın solun
Zayıfsan bükülür kolun
Bazen düze çıkar yolun
Bazen yokuşta kalırsın
• Bir güzelin aşığıyım erenler
Onun için taşa tutar el beni
Tariz:
➢ Bir kişiyi iğneleme, bir konuyla alay etme gibi amaçlarla sözün tam tersini kastetmektir.
• Dürüstlük sözünü kaldır kasaya
Ne adalete bak ne yasaya
Elliden aldığın sahte malları
Üç yüzden sürüver sen piyasaya
• Bizim çocuk çok çalışkan sadece sekiz zayıfı var.
Tevriye:
➢ Birden fazla anlamı olan bir kelimenin akla ilk gelen anlamını değil uzak anlamını kastetmektir.
• Islak bir yorgan, sımsıkı bürüneyim
Örtün, üstüme örtün, serin karanlıkları
• Rüzgâr kırdı dalımı ellerin günahı ne
Ben yitirdim yârimi yolların günahı ne
• Bulutlar kararırsa çöl yağmura kanar mı
Mecnun oldum uğruna o yâr beni anar mı
Tenasüp:
➢ Anlamca birbiriyle ilgili sözcüklerin bir arada kullanılmasıdır.
• Bir gemi yanaştı Samsun’a sabaha karşı
Selam durdu kayığı, çaparası, takası, tayfası
• Buğday olup çıkardım yanık tarlanın birinde
Un olmaya hevesliydim, bulurdum değirmeni
• Aramazdık gece mehtâbı, yüzün parlarken
Bir uzak yıldıza benzerdi güneş sen varken
Telmih:
➢ Şiirde anlatılanların, herkesçe bilinen tarihi olay veya kişilerle ilişkilendirilerek verilmesidir.
• Yurdundan mahrum edip dolaştırdın Cem gibi
Ruhumla söndü alev, sonra ruhum da yandı
• Kamil iken cahil ettim alimi,
Vahşi iken yahşi ettim zalimi
Yavuz iken zebun ettim Selim’i
Her oyunu bozan gizli zor benim.
Tezat (Zıtlık):
➢ Anlamca birbirine karşıt olan sözcükleri bir arada kullanmaktır. Divan şiirinde çok yaygındır.
• Hayat bir ölümdür, aşk bir uçurum
Ben geldim geleli açmadı gökler.
• Karlar etrafı beyaz bir karanlığa gömdü
Kar değil, gökyüzünden yağan beyaz ölümdü.
• Yenilgi yenilgi büyüyen bir zafer vardır
Sırların sırrına ermek için sende anahtar vardır.
Tecahül-i Arif:
➢ Anlam inceliği oluşturmak için herkesçe bilinen bir gerçeği bilmiyormuş gibi aktarmaktır.
• Şakaklarıma kar mı yağdı ne var?
Benim mi Allahım bu çizgili yüz
• Göz gördü, Gönül sevdi seni ey yüzü mâhım
Kurbanın olam var mı benim bunda bir günahım
• Su insanı boğar, ateş yakarmış
Hüsn-i Ta’lil
➢ Bir olayın asıl gerçekleşme nedeni dışında hayali ve güzel bir nedene bağlamadır.
• Ne sıcak vücutlar gitti
Toprağı ısıtmak için
• Dedim dilber yanakların kızarmış
Dedi çiçek taktım gül yarasıdır.