PDF dosyasını indirmek için linke tıklayın
Sözcüklerin zaman içerisinde yeni anlamlar kazanmasına ÇOK ANLAMLILIK denir.
‘’gelmek’’ sözcüğü;
- Bu akşam teyzemler bize gelecek. (ziyaret etmek)
- Kurşun ayağına geldi. (isabet etmek)
- Sabahtan beri beklediğimiz haber sonunda geldi. (ulaşmak)
- Vakit akşama geliyordu. (yaklaşmak)
- Bu anıt eski çağlardan günümüze kadar geliyordu. (varlığını sürdürmek)
- Ciltlerin tanesi bir milyona geldi. (mal olmak)
- Çocukları arkasından geliyordu. (izlemek)
Çok anlamlılık, eş sesli (sesteş) sözcüklerle karıştırılmamalıdır.
Gerçek (Temel) Anlam: Sözcüğün akla gelen ilk anlamıdır.
Masanın üzerindeki örtüyü kaldırın. Gözümle gördüğüme inanmak istemiyorum.
İstediği kitabı almaya çalışırken raftakilerin hepsini düşürdü. Son koşuda atın ayağı kırılmıştı.
Mecaz Anlam: Bir sözcüğün sözlük anlamından (gerçek anlamından) tamamen uzaklaşarak
kazandığı yeni anlama denir.
Ben bu sözleri kaldıramam. Bırak bu ayakları, diyerek sözünü kesti.
Bu insanların nazını her gün çekiyordu. Suçunu örtmeye çalışma, her şeyi öğrendim.
Yan Anlam: Sözcüğün gerçek anlamından tamamen uzaklaşmadan kazandığı yeni
anlamdır.
Bahçe duvarını bir metre daha kaldırmalıyız. Sehpayı dengede tutmak için bir ayağına destek koymuştu.
Beğendiği arabayı alabilmek için hesabındaki tüm parayı çekti. Bu grubun başında kim var?
Yan anlam oluşturmanın diğer yolu da yakıştırmacadır. İnsanlar bazı kavramları
vücutlarındaki bir organa ya da hayvan organına benzetip ilişkilendirerek adlandırma
yoluna gitmişlerdir.
*Çekmecenin gözü * Defterin yaprağı
*Kapının dili * Borunun dirseği
Terim Anlam: Kelimenin bilim, sanat, edebiyat, spor vb. alanların kavramı olarak kullanılmasıdır. * Sıfat, eylem, yüklem Türkçe
*Bölme, üçgen, açıortay Matematik
*Nota, minör, solfej Müzik
*Tuval, portre Resim
Bazı kelimeler terim olmadığı halde cümledeki kullanımına bağlı olarak terim anlam
kazanabilir.
Bu kıyı şeridi koylardan çok burunları ile ünlüdür.
Bazı cümlelerde alan veya dal isminin kullanılması yanıltıcı olabilir.
Alan veya dal isminin kullanılması, terim anlam kabul edilmez.
*Edebiyata henüz lise yıllarında başlamış bir şairdir.
Yansıma Sözcükler: Doğadaki varlıkların seslerinin insanlar tarafından taklit edilmesiyle oluşan
sözcükleridir.
Yansıma sözcüklerin anlamı olmasa da aldıkları eklerle anlam kazanırlar.
“pat, küt, çıt, vız, cik, hav, miyav…” “mırıltı, gürültüden…”
NOT 1: Yansıma sözcüklere ek alarak anlam kazanabilir, isim ya da fiil olarak kullanılabilirler.
Şır-ıl-tı, Vız-ıl-tı Gür-ül-de-miş, Hav-la-dı
NOT 2: Mecaz anlamda kullanıldıklarına yansıma özellikleri kaybolur.
Satışlar son bir ayda patladı.
NOT 3 : Yansıma sözcükler işitme duyusuyla ilgilidir ve ses taklidine dayanır.
Yağmur şakır şakır yağıyordu. Her yer ışıl ışıl olmuştu.
“ışıltı, pırıltı, parıltı” “ötme, ötüşme, kişneme”
gibi sözcükler ses taklidi yoluyla oluşmadığı için yansıma sözcük değildir.
- EŞ ANLAMLI (ANLAMDAŞ) SÖZCÜKLER: Yazılış ve sesleri farklı olduğu halde anlamca aynı olan
sözcüklerdir.
neşe – sevinç fedakâr – özverili cevap – yanıt feragat – vazgeçme
karşın – rağmen mecburi – zorunlu vasıta – araç yollamak – göndermek - ZIT (KARŞIT) ANLAMLI SÖZCÜKLER: Anlamca birbirinin tersi, karşıtı olan kelimelerdir.
taze – bayat açık – kapalı yatay – dikey
çukur – tümsek asla – daima masum – suçlu
UYARI: Bir kelimenin olumsuzu, onun zıddı değildir. ‘’hatırlamak’’ sözcüğünün zıt anlamlısı ‘’hatırlamamak’’ değil, ‘’unutmak’’tır.
UYARI: Bir kelimenin birden çok zıt anlamlısı olabilir. - EŞ SESLİ (SESTEŞ) SÖZCÜKLER: Yazılış ve söylenişleri aynı, anlamları farklı olan kelimelerdir.
güç, kır, düş, in…
UYARI: Bir kelimenin temel, mecaz, yan anlamlarda kullanılması, o kelimeyi sesteş yapmaz.
UYARI: İnceltme işaretli Arapça – Farsça kökenli kelimeler, Türkçedeki benzer sesli kelimelerle sesteş
kabul edilmez.
Kar – kâr Yar – yâr Alem – âlem - SOYUT VE SOMUT ANLAMLI SÖZCÜKLER
Somut Anlam: Beş duyu organından herhangi biriyle algılanabilen kavramlardır.
Kitap, ağaç, rüzgar, ses, hava, elektrik…
Soyut Anlam: Varlığı duyu organları aracılığıyla algılanamayan, varlığına inanç ve
düşüncelerimizle kanaat getirdiğimiz kavramlardır.
Sevinç, üzüntü, keder, aşk, bilgi…
Soyutlama
Somut anlam taşıyan sözcüklerin cümledeki kullanımına bağlı olarak soyut anlam
kazanmasıdır.
Konuşmasının her cümlesinde bir taş vardı.
İşi kitabına uydurmanın bir yolunu buldum.
Bu işte de onun parmağı vardır.
Bu olayların başını yine aynı kişi çekiyor.
Somutlama
Soyut anlam taşıyan sözcüklerin cümledeki kullanımına bağlı olarak somut anlam
kazanmasıdır.
Eski cezalarını ödemeden belgeni alamazsın. (Somutlama)
Yeni işinde iyilerle karşılaşmanı dilerim.
‘’Dostlar!’’ diye seslenerek kalabalığın dikkatini çekmeye çalıştı. - NİTEL VE NİCEL ANLAMLI SÖZCÜKLER
Nicel Anlam: Bir kavramın sayılabilen, ölçülebilen veya azalıp çoğalabilen durumunu bildiren
sözcüklerdir.
Her sabah bir bardak limonlu su içiyormuş.
Evimizin önünde büyük bir elma ağacı vardı.
Bu greve birçok işçi katılmıştı.
Evine en yakın okula gidecekmiş.
Nitel Anlam: Bir kavramın “nasıl” olduğunu bildiren; renk, biçim, özellik gibi niteliklerini bildiren
kavramlardır. Sayılamayan, ölçülemeyen kavramlardır.
Bu güzel tabloyu geçen yıl almıştık.
Sarı kepçesini nereye gitse yanından ayırmak istemiyordu.
Bu medeniyet nice büyük değerler yetiştirecektir. - GENEL VE ÖZEL ANLAMLI SÖZCÜKLER
Varlıkları ve kavramları topluca belirten, adlandıran sözcükler genel anlamlı; tek bir varlığı karşılayan,
adlandıran sözcükler özel anlamlıdır.
varlık – canlı – hayvan – memeli – kedi – İran kedisi
“Köy” konusu, Türk edebiyatında özellikle de 1940 sonrası Türk edebiyatında Toplumcu Gerçekçi
yazarlar tarafından işlenmiştir.
NOT: Bazı kavramlar cümledeki kullanımına göre türün tamamını karşılayacak biçimde kullanılır.
Kitap hayal dünyamızı zenginleştirir.
Fuardan aldığım kitaba bu akşam başlayacağım.
Sözcüğün genel ya da özel anlamlı olması diğer sözcüklere göre şekillenir. - YAKIN ANLAMLI SÖZCÜKLER
Aynı anlama gelmedikleri halde cümledeki kullanımlarına göre birbirinin yerine kullanılabilen
sözcüklerdir.
Oldum olası zamanı verimli kullanmayı öğrenemedim.
Oldum bittim bu işlerden hoşlanmam.
Hiç değilse telefonunu bulabildik.
En azından hediyemi kabul etseydin.
Bu manzara tüm stresimizi aldı.
Trafik sıkışınca bir anda gerginlik yaşandı.
Bu tablo taş çatlasa beş