İKİLEMELER
Oluşumlarına göre ikilemeler
• Aynı sözcüğün tekrarıyla: güle güle, yeşil yeşil, yavaş yavaş, bir bir…
• Eş anlamlı sözcüklerle: ses seda, güçlü kuvvetli, sağlık sıhhat…
• Yakın anlamlı sözcüklerle: delik deşik, doğru dürüst, yalan yanlış, eş dost…
• Zıt anlamlı sözcüklerle: düşe kalka, gece gündüz, iyi kötü, ileri geri…
• Biri anlamlı diğeri anlamsız: ufak tefek, eğri büğrü, zar zor…
• İkisi de anlamsız: eciş bücüş, abur cubur, mırın kırın…
• Yansıma sözcüklerle: gurul gurul, tıkır tıkır, şırıl şırıl, gacır gucur…
Aşağıdaki cümlelerde verilen ikilemeler oluşumları bakımından eşleştirildiğinde hangisi
dışta kalır?
A) Onun hakkında ileri geri konuşman beni kırdı.
B) Abuk subuk konuşup insanın canını sıkma.
C) Unutamam, acı tatlı ne varsa hazinemdir.
D) Akıllı uslu bir çocuk yetiştirebilmişsiniz.
E) Evlerine gittiğimizde hiç ilgi alaka göremedik.
DEYİMLER
✓ Deyimlerin çoğu mastar hâlinde bulunurlar veya bir mastarla sona ererler.
göz koymak, kulak kabartmak, burun kıvırmak, dilinde tüy bitmek, sevgi beslemek…
✓ Söz öbeği biçiminde olan deyimler de mevcuttur.
su katılmamış, aç kurt gibi, gel zaman git zaman…
✓ Deyimler cümle biçiminde de karşımıza çıkabilir.
Çoğu gitti azı kaldı.
Atsan atılmaz satsan satılmaz.
✓ Deyimler kullanıldığı cümleye göre çekim eki alabilir.
Anlatılanlara kulak kabartmış.
Anlatılanlara kulak kabarttık.
✓ Deyimler çoğunlukla mecaz anlamlıdır. Ancak az da olsa gerçek anlama sahip deyimler de vardır.
çoğu gitti azı kaldı
yükte hafif pahada ağır
‼ Deyim, bir kavramı belirtmek için bulunmuş özel bir anlatım kalıbıdır; kural ya da yargı bildirmezler.
Deyimi atasözünden ayıran en önemli özellik budur.
ATASÖZLERİ
✓ Atasözlerinin büyük bölümü mecazlı sözlerdir. Sayıları az olmakla birlikte gerçek anlamda
kullanılanlar da vardır.
Bal tutan parmağını yalar.
Doğru söz yemin istemez.
✓ Atasözleri öğüt – ders verici nitelikte olur. Kimi atasözleri doğrudan kimisi dolaylı öğüt verir.
İki ölç, bir biç.
Karıncadan ibret al, yazdan kışı hazırla.
Ağlamayan çocuğa meme vermezler.
Sona kalan dona kalır.
Borç yiyen kesesinden yer
✓ Atasözleri kalıplaşmış sözlerdir. Atasözlerinde, sözcüklerin kendileri ve cümle içerisindeki yerleri
değiştirilemez. Sözcüklerin eş anlamlıları kullanılamaz.
Akacak kan damarda durmaz.
Akacak kan vücutta durmaz.
✓ Bazı atasözleri aynı veya yakın anlamı karşılar.
Mum dibine ışık vermez. / Terzi kendi söküğünü dikemez.
Körle yatan şaşı kalkar. / Topalla gezen aksamak öğrenir.
Zahmetsiz rahmet olmaz. / Paça ıslanmadan balık tutulmaz.
✓ Bazı atasözleri, anlamca birbiriyle çelişir.
Her koyun kendi bacağından asılır. / Kurunun yanında yaş da yanar.
Fazla mal göz çıkarmaz. / Azıcık aşım kaygısız başım
Her koyun kendi bacağından asılır. / Kurunun yanında yaş da yanar.
Konularına Göre Atasözleri
✓ Sosyal olayların oluşumu ve sonuçları ile ilgili atasözleri vardır.
Araba devrilince yol gösteren çok olur.
✓ Âdet ve gelenekleri gösteren atasözleri vardır.
Bir fincan kahvenin kırk yıl hatırı vardır.
✓ Bir takım inanışları bildiren atasözleri vardır.
Garip kuşun yuvasını Allah yapar.
✓ Doğa olaylarının oluşumu ve sonuçlarını ortaya koyan atasözleri vardır.
Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır.
✓ Kısa öykü biçiminde oluşmuş atasözleri vardır.
Ağaca balta vurmuşlar “Sapı bedenimden.” demiş.
I. Sel gider, kum kalır.
II. Sinek küçüktür ama mide bulandırır.
III. Bir çiçekle bahar olmaz.
IV. Güneş balçıkla sıvanmaz.
V. Görünen köy kılavuz istemez.
Numaralanmış atasözlerinden hangileri anlamca birbirine en yakındır?
A) I ve III B) I ve IV C) II ve IV D) III ve V E) IV ve V