TEKKE EDEBİYATI TEMSİLCİLERİ
AHMET YESEVİ (12. YY) […-1166]
➢ Yesevi tarikatının kurucusudur.
➢ Ahmed Yesevi, Batı Türkistan’da doğmuştur ve babası bir şeyhtir.
➢ Sanat kavgası yerine düşünceleri anlatmak maksadındadır.
➢ Halk dilini ve hece ölçüsünü de kullanmıştır.
➢ 13.yüzyıl içinde Anadolu’da görülmeye başlayan Bektaşîlik, Babaîlik, Haydarîlik hep o milli Yesevîlik tarikatından çıkmış kollardır.
✓ Eserleri
Divan-ı Hikmet
HACI BEKTAŞ-I VELİ (13. YY) [1209-1271]
➢ Horosan’ın Nişabur şehrinde doğmuştur.
➢ Asıl adı Muhammed Bin Musa’dır.
➢ Bektaşi lakabını daha sonra almıştır.
➢ Yesevi’nin halifelerinden Lokman Prende’nin manevi eğitiminden geçtikten sonra Anadolu’ya gönderilmiştir.
➢ Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşması yolunda büyük çaba sarf etmiştir.
➢ Tasavvufi düşünceleri yaymak için Nevşehir’e yerleşmiştir.
➢ Yeniçeriler tarafından Pir olarak kabul edilir.
✓ Eserleri
Makalat: (Arapça yazılmıştır.), Kitabü’l Fevaid, Fatiha Tesfiri
YUNUS EMRE (13. YY) [1240-1320]
➢ Eskişehir iline bağlı Sarayköy’de doğdu.
➢ Şiirlerinde tanrı aşkını dile getirdi.
➢ Tanrıya ulaşma onun asıl amacıdır.
➢ Evrensel insan sevgisini içinde taşıdı.
➢ Halk edebiyatının sanatçısı olmanın yanı sıra Divan edebiyatını da biliyordu.
➢ Taptuk Emre’nin dergahında yetişmiş ve onun sayesinde medrese kültüründen sıyrılıp tasavvufa yönelmiştir.
➢ Özensiz içten lirik anlatımı ve temiz Türkçesi ile herkesin sevgisini kazanmıştır.
➢ Hece ve aruz ölçüsünü kullanmıştır.
➢ Nesir alanında hiç eser vermemiştir.
➢ UNESCO tarafından anılan ilk Türk şairidir.
➢ İlk divan sahibi sanatçıdır.
✓ Eserleri
Risalet’ün Nushiyye: Didaktik bir eserdir.
Divan: Heceyle yazdığı ilahi ve nefeslerinin olduğu eserdir.
KAYGUSUZ ABDAL (14.15. YY) [1341-1444]
➢ Alanya’da doğdu. Alanya Beyinin oğludur.
➢ Asıl adı Alaaddin Gaybi’dir.
➢ Bazı şiirlerinde Sarayi mahlasını kullanmıştır.
➢ İyi bir öğrenim görmüştür.
➢ Genç yaşta Hacı Bektaşi Veli’nin torunu Abdal Musa’ya derviş olduğundan Kaygusuz adını almıştır.
➢ XIV’üncü asrın sonlarında Mısır’a giderek bir tekke açmış, burada Bektaşiliği yaymaya çalışmıştır.
➢ Yaşamı üzerine bilinenler, adını yazılmış Velayetname ve kendi şiirlerine dayanıyor.
➢ Birçok yer dolaşmış hece ve aruzla şiirler yazmıştır.
➢ Asıl ünü halk diliyle yazdığı nefeslerinden gelir.
➢ Dolapname isimli eseri ünlüdür.
✓ Manzum Eserleri:
Divan, Gülistan, Mesnevi-i Baba Kaygusuz, Gevher-nâme, Minber-nâme
✓ Mensur Eserleri:
Budalanâme, Vücûd nâme
✓ Nazım-Nesir Karışık Olan Eserleri:
Saray-nâme, dilgüşâ
HACI BAYRAMI VELİ (14.15. YY) [1352-1459]
➢ Asıl adı Nûmân bin Ahmed bin Mahmûd’dur.
➢ Bayramilik tarikatının kurucusudur.
➢ İstanbul’u, Fatih Sultan Mehmed Hanın fethedeciğini müjdelediği rivayet edilir.
➢ Düşüncelerini içeren Öz Türkçe şiirler yazdı.
➢ Tasavvufla ilgili görüşleri, kendinden sonra geleceklere belli bir inanç düzeni olarak benimsenen Bayramilik’te son biçimini almıştır.
➢ Türbesi şimdi Ankara’daki adını taşıyan camidedir.
➢ Yunus Emre yolunda şiirler söyledi.
EŞREFOĞLU RUMİ (14.15. YY) [1377-1484]
➢ Hacı Bayram Veli’nin öğrencisi ve damadıdır.
➢ Yunus tarzında yazdığı şiirlerinden oluşmuş bir divanı vardır.
➢ Müzekkin Nüfus, Tasavvuf klasikleri arasında yerini almıştır.
➢ İznik’te doğdu.
➢ Gördüğü bir rüya üzerine ilim tahsilini yarıda bıraktı, tasavvufa yöneldi.
➢ İrşad göreviyle çeşitli yerleri dolaştı. İznik’e döndü. Burada Kadiri tarikatının Eşrefiye kolunu kurdu.
➢ Hece ve aruzla şiirler yazdı.
PİR SULTAN ABDAL (16.YY [?-1590])
• Asıl adı Haydar. Yaşamının büyük bir bölümü Banaz köyünde geçti.
• Sivas Beylerbeyi Deli Hızır Paşa tarafından astırıldı.
• Alevi gelenekleri ve tarikat içinde yetişti.
• Hatayi (Şah İsmail), Kul Hüseyin ve Kul Himmet’ten etkilendi.
• Şiirlerinde duru ve yalın bir dil kullandı.
• Ana konuları, aşk, tasavvuf ve kavgadır.
• Medrese eğitimi görmediği için, divan edebiyatından hiç etkilenmedi.
• Koşma, semai, türkü biçiminde söylediği nefesleriyle ünlenmiştir.
• Din dışı şiirler de söylemiştir.
AZİZ MAHMUT HÜDAYİ (16.17 YY)
• Osmanlı devleti zamanında yaşamıştır.
• Mezarı Üsküdar’daki kendi adıyla anılan caminin yanındadır.
• Şereflikoçhisar’da doğmuş olup, çocukluğunu Sivrihisar’da geçirmiştir.
• İstanbul’da padişahlarla şeyh, halka mürşit olmuştur.
• Arapça ve Türkçe otuz kadar eseri vardır.
• Yalın bir üslupla Hikemi içerikli ilahiler yazmıştır.
• Devlet büyüklerine Türkçe yazdığı mektuplardan oluşmuş, Mektubati en tanınmış eseridir.
• Genç Osman’ı hacca gitmeme konusunda uyarmış, Genç Osman gençliğine güvenerek kendisini dinlememiştir.
NİYAZİ MISRİ (1618-1694 / 17.YY )
• Niyâzî-i Mırsî aslen Malatyaldır.
• Halvetî Tarikatına mensuptur.
• Mısır’da tahsil gördüğü için Mırsî denilmiştir.
• Uğradığı iftiralar yüzünden önce Rodos’a sonra Limni adasına sürülmüştür.
• Yunus Emre ekolüne sahiptir.
• Arapça ve Türkçe çeşitli eserleri mevcuttur.
• Aruzla yazdığı şiirlerinde ise Nesimi ve Fuzuli’nin etkisinde kalmıştır.
• Niyazî-i Mısrî Yunus Emre’nin 17.asırdaki sesidir.
KAZAK ABDAL ( 17.YY )
• Romanya Türklerindendir.
• Şiirlerinin bir kısmı hiciv örnekleriyle doludur.
• Dili yalın ve sadedir.
• Şiirleri güncelliğini hala kullanmaktadır.
• Mezarı Denizli’deki dergahındadır.
• En ünlü şiiri Eşeği Saldım Çayıra’dır.
ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI ( 18.YY )
• Dokuz yaşındayken babasıyla Siirt’ gitti ve Kadiri Şeyhi İsmail Fakirullah’a bağlandı.
• Arabistan ve Mısır’ı dolaşan İbrahim Hakkı, İstanbul’da Sultan I.Mahmud Han’ın özel izniyle saray kitaplığından yararlandı.
• Yetmişten fazla eser yazdı.
• Şiirlerini İlâhiname adı altında topladı.
• En ünlü eseri marifetname’dir.
• Ona göre Tanrı önce ‘’Kendi nurundan bir cevher var edip, andan cemi kâinatı tedriç ve terkip ile halk etmiştir; buna Cevher-i Evvel denir.’’