Yazım Kuralları konusunu birkaç video olacak şekilde düzenledim. Bu videoda Birleşik Kelimelerin Yazımını bulabilirsiniz. Ders notunun pdf dosyasını indirerek benimle birlikte not alarak ilerleyebilirsiniz.
BİRLEŞİK KELİMELERİN YAZILIŞI
İsim tamlamaları,
sıfat tamlamaları,
birleşik fiiller,
ikilemeler,
kısaltma grupları,
kalıplaşmış çekimli fiillerden oluşan ifadeler yeni bir kavramı karşıladıklarındabirleşik kelime olurlar.
Birleşik kelimeler belirli kurallar çerçevesinde bitişik veya ayrı olarak yazılır.
✓ Ses düşmesine uğrayan birleşik kelimeler bitişik yazılır
birbiri
kaynana
kaynata
nasıl
niçin
pazartesi
sütlaç
✓ Etmek, edilmek, eylemek, olmak, olunmak yardımcı fiilleriyle kurulan birleşik fiiller; ilk
kelimesinde herhangi bir ses düşmesi, ses değişimi veya türemesine uğramışsa bitişik yazılır.
✓ Ses düşmesi ya da türemesi yoksa ayrı yazılır.
emretmek
kaybolmak
darbetmek
affetmek
hissetmek
reddetmek
alt etmek,
göç etmek
ilan etmek
kabul etmek
var olmak
yok olmak
✓ Kelimelerden her ikisi veya ikincisi, birleşme sırasında anlam değişmesine uğradığında bu tür
birleşik kelimeler bitişik yazılır.
✓ Anlam değişmesine uğramazsa ayrı yazılır.
aslanağzı, danaburnu (böcek), itdirseği (arpacık), deveboynu (boru), balıksırtı (desen)
hanımgöbeği (tatlı), beştaş, Büyükayı (yıldız kümesi), baklaçiçeği, çapanoğlu…
kılıç balığı, eğrelti otu, küpe çiçeği, çakmak taşı, Arnavut kaldırımı, çevre yolu, hava yolu, kara yolu
Dilimizde her iki ögesi de asıl anlamını koruduğu hâlde yaygın bir biçimde gelenekleşmiş olarak bitişik
yazılan kelimeler de vardır:
✓ Baş sözüyle oluşturulan sıfat tamlamaları: başbakan, başçavuş, başhekim, başkahraman, başkent,
başöğretmen, başrol…
✓ Bir topluluğun yöneticisi anlamındaki başı sözüyle oluşturulan belirtisiz isim tamlamaları: aşçıbaşı,
binbaşı, elebaşı, onbaşı, ustabaşı, yüzbaşı…
✓ Ağa, baba, bey, efendi, hanım, nine vb. sözlerle kurulan birleşik kelimeler: ağababa, ağabey,
beyefendi, efendibaba, hanımanne, hanımefendi, hacıağa…
✓ Biraz, birçok, birçoğu, birkaç, birkaçı, birtakım, herhangi, hiçbir, hiçbiri belirsizlik sıfat ve zamirleri
de gelenekleşmiş olarak bitişik yazılır.
✓ an/-en, -r/-ar/-er/-ır/-ir, -maz/-mez ve -mış/-miş sıfat-fiil ekleriyle kurulan kalıplaşmış birleşik
kelimeler bitişik yazılır.
✓ -r / -ar / -er, -maz / -mez ve -an / -en sıfat-fiil ekleriyle kurulan sıfat tamlaması yapısındaki birleşik
kelimeler ayrı yazılır.
cankurtaran, çöpçatan, barışsever, basınçölçer, değerbilmez, hacıyatmaz, çokbilmiş, güngörmüş…
bakar kör, çıkar yol, güler yüz, yazar kasa, çıkmaz sokak, görünmez kaza, uçan daire
✓ İkinci kelimesi -dı (-di / -du / -dü, -tı / -ti / -tu / -tü) kalıplaşmış belirli geçmiş zaman ekleriyle
kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır.
✓ Her iki kelimesi de -dı (-di / -du / -dü, -tı / -ti / -tu / -tü) belirli geçmiş zaman veya -r /-ar /-er
geniş zaman eklerini almış ve kalıplaşmış bulunan birleşik kelimeler bitişik yazılır.
albastı, ciğerdeldi, çıtkırıldım, dalbastı, fırdöndü, gecekondu, göndöndü…
dedikodu, kaptıkaçtı, oldubitti; biçerbağlar, biçerdöver, göçerkonar, konargöçer, okuryazar,
uyurgezer, yanardöner…
✓ Renk adlarıyla kurulan bitki, hayvan veya hastalık adları bitişik yazılır.
✓ Renk sözü veya renklerden birinin adıyla kurulmuş isim tamlaması yapısındaki renk adları ayrı
yazılır.
✓ Rengin tonunu belirtmek üzere renkten önce kullanılan sıfatlar ayrı yazılır.
akağaç, karadut, alabalık, beyazsinek, bozayı…
ateş kırmızısı, boncuk mavisi, çivit mavisi, gece mavisi…
açık mavi, kirli sarı, koyu yeşil…
✓ Somut olarak yer belirten alt ve üst sözleriyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı
yazılır.
✓ Somut olarak yer bildirmeyen alt, üst ve üzeri sözlerinin sona getirilmesiyle kurulan birleşik
kelimeler bitişik yazılır.
deri altı, su altı, toprak altı, yer altı böbrek üstü bezi, tepe üstü
Ayakaltı, bilinçaltı, gözaltı, şuuraltı; akşamüstü, ayaküstü, bayramüstü, gerçeküstü, ikindiüstü,
olağanüstü, öğleüstü, öğleüzeri, suçüstü, yüzüstü; akşamüzeri, ayaküzeri…
✓ Dış, iç, sıra sözleriyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır.
ahlak dışı, çağ dışı, din dışı, kanun dışı, olağan dışı, yasa dışı; ceviz içi, hafta içi, yurt içi; aklı sıra,
ardı sıra, peşi sıra, yanı sıra vb.
✓ Alt, üst, ana, ön, art, arka, yan, iç, dış, orta sözlerinin başa getirilmesiyle oluşturulan birleşik
kelime ve terimler ayrı yazılır.
alt yazı, ana dili; ön söz, ön yargı, art niyet, arka plan, yan etki, iç tüzük, dış borç, dış hat, orta
oyunu…
✓ Yer adlarında kullanılan batı, doğu, güney, kuzey, güneybatı, güneydoğu, kuzeybatı,
kuzeydoğu, aşağı, yukarı, orta, iç, yakın, uzak kelimeleri ayrı yazılır.
✓ Ara yönleri belirten kelimeler bitişik yazılır.
Batı Trakya, Güney Kutbu, Kuzey Amerika, Orta Anadolu, Orta Asya, Orta Doğu, İç Asya, İç
Anadolu, Yakın Doğu, Uzak Doğu…
güneybatı, güneydoğu, kuzeybatı, kuzeydoğu…
✓ -a, -e, -ı, -i, -u, -ü zarf-fiil ekleriyle bilmek, vermek, kalmak, durmak, gelmek ve yazmak fiilleriyle
yapılan tasvirî fiiller bitişik yazılır.
düşünebilmek, gülüvermek; uyuyakalmak, gidedurmak, çıkagelmek, öleyazmak…
✓ Bir veya iki ögesi emir kipiyle kurulan kalıplaşmış birleşik kelimeler bitişik yazılır.
albeni, ateşkes, çalçene, çekyat, kaçgöç, kapkaç, örtbas, veryansın, yapboz, yazboz…
✓ Ev kelimesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır.
aşevi, bakımevi, huzurevi, konukevi, orduevi, öğretmenevi, yayınevi…
✓ Hane, name, zade kelimeleriyle oluşturulan birleşik kelimeler bitişik yazılır.
kahvehane, yazıhane, kanunname, seyahatname, amcazade…
Pastane, postane, hastane, eczane…
✓ -zede ile oluşturulmuş birleşik kelimeler bitişik yazılır.
depremzede, afetzede, selzede, kazazede
✓ Arapça ve Farsça kurala göre oluşturulan sözler bitişik yazılır.
gayrimenkul, Kuvayımilliye, Misakımillî, suikast, hüsnükuruntu, hıfzıssıhha, darülaceze, fevkalade,
şeyhülislam…
✓ Müzikte kullanılan makam adları bitişik yazılır.
acembuselik, hisarbuselik…
✓ Kanunda bitişik geçen veya bitişik olarak tescil ettirilmiş olan kuruluş adları bitişik yazılır.
İçişleri, Dışişleri, Genelkurmay, Yükseköğretim Kurulu, Açıköğretim Fakültesi, Gaziosmanpaşa
Üniversitesi