İçerik – Üslup
Yazarın eserde ele aldığı, anlattığı konu, içerik olarak adlandırılır. Diğer bir ifadeyle eserde anlatılmak
istenen duygu ve düşüncelerdir.
Sanatçının eserini oluştururken kullanmış olduğu anlatış biçimi üslup olarak adlandırılır.
Üslup kavramının içerisinde; cümle kurgusu, dil özellikleri, sözcük seçimi, anlatımdaki yalınlık, ahenk
özellikleri bulunmaktadır.
- Bu romanda cümleler kısa ve yalın; yazar her şeyin dilde başlayıp dilde bittiğini çok iyi anlamış.
- Bu kitap, Türkiye’de başlangıcından bugüne kadar hikâyede önemini koruyan yüze yakın yazarla ilgili bilgi içeriyor.
- Yazar ikinci romanında da halk masallarına özgü yapıyı yinelemiş.
- Sanatçının yurt dışındaki Türklerin yaşamına ayna tuttuğu bu kitabı üç bölümden oluşuyor.
- Dilimize zenginlik katan deyimlere onun şiirlerinde rastlarız.
- Kitaptaki yazılar, geleneksel Osmanlı-Türk müziğinin çeşitli yönlerine ışık tutuyor ve onun belirgin
- niteliklerini ortaya koyuyor.
- Yazdığı oyunlarda sokaktaki dilin bütün renklerini görmekteyiz.
- Fikir açıklanırken hikaye, hatıra gibi değişik anlatım tarzlarına yer verir.
Olasılık (İhtimal)
Kesinlik anlamı içermeyen, olayın veya durumun gerçekleşip gerçekleşmeyeceğinin kesin olmadığı
anlamını karşılayan cümlelerdir.
Olasılık cümlelerinde; belki, galiba, sanırım, zannederim, gibi, -ebil-, -malı-/-meli-, -acak-/-ecek-, dır/-dir, -tır/-tir ifadelerine yer verilir.
- Bu soruyu ben çözemedim ama belki Asrın çözer.
- Oraya çıksak bile denizi göremeyebiliriz.
- Arabamızla mola verdiğimiz yerde karşılaştığımız çınarlar 100 yaşında olsa gerek.
Tahmin
Akla, sezgiye ya da birtakım verilere dayanarak gelecekteki bir olayı, bir durumu bilme,
kestirmedir.
Tahmin cümlesinin; olasılık cümlesinden temel farkı, tahminlerin belirli bir veriye, sezgiye, akla
veyahut gözleme dayandırılmasıdır.
- Adamın olumsuz söz ve tavırlarından iş başvurumu kabul etmeyeceklerini anlamıştım.
- Yaşanan son gelişmelerle birlikte iki ülke arasındaki anlaşmazlıklar sanki daha da belirginleşecek.
Varsayım
Bir durumun ya da eylemin geçici olarak olmuş, gerçekleşmiş olarak kabul edilmesidir.
Varsayım cümlelerinde “Farz edelim ki, diyelim ki, tut ki, kabul edelim ki, mesela, düşünelim”
gibi ifadeler yer alır.
- Diyelim ki Antalya’ya gideceksin hangi ulaşım aracını kullanacaksın?
- İzmir’in Yunan işgalinden kurtulamadığını düşünelim, dünyada nasıl gelişmeler yaşanırdı?
- Tut ki sınavda ilk bine girdin, hangi üniversiteyi tercih edeceksin?
- İnsanların Ay ve Mars’ta koloni kurduğunu kabul edelim, sen hangisinde yaşamak isterdin?
Ön Yargı
Bir kişi ya da olay hakkında önceden söylenmiş düşüncelerdir.
Ön yargı cümleleri kesinlik anlamı içermesiyle olasılık / tahmin cümlelerinden ayrılır.
Ön yargı cümleleri olumlu – olumsuz tutumlar içerir.
- Onun bugün bizimle pikniğe gelmeyeceğinden adım gibi eminim.
- Yeni çalışma arkadaşınızın ekibe uyum sağlayacağından hiç şüphem yok.
Tasarı
İleriye dönük yapılması planlanan iş veya olgularla ilgili düşüncelerdir.
- Türkçe ve edebiyat konularını anlatacağım bir internet sitesi kurmayı hedefliyorum.
- Yazılarımı çıkaracağım dergide yayınlayacağım.
Öneri
Bir konuda yol gösteren, karşılaşılabilecek olumsuzlara karşı öne sürülen teklif, tavsiyedir.
- Sürekli roman okumamalı, arada deneme ve makale gibi düşünce ağırlıklı eserlere de yönelmelisin.
- Makalenizi ele alınan konulara göre bölümlere ayırmanız ve her bölüme bir alt başlık koymanız okurun işini kolaylaştıracaktır.
Çıkarım
Nesnel verilerden öznel sonuçlar çıkarmaktır.
- Yazarın kitap satışlarının azalması, çok da beğenilmediğini gösteriyor.
- Yaşanan doğa olayları, gezegenimizin ömrünün azaldığını işaret ediyor.
- Tablolarında görünen İstanbul sokakları, İstanbul’a duyduğu aşkı ortaya koyuyor.
Saptama (Tespit)
Nesnel ifadelere yer verilen anket, araştırma sonuçlarını içeren cümlelerdir. Saptama cümlelerinde
sonuç aktarımı yapılmaktadır.
- Sporsal faaliyetler kalp krizi riskini azaltmaktadır.
- Teknolojik araçlarla geçirilen süre göz sağlığımızı bozmaktadır.
- Gençlerin sosyal medyada çok vakit geçirmesi kitap okuma oranını azaltmaktadır.
Hayıflanma / Pişmanlık
Hayıflanma ve pişmanlık bir olay veya durum karşısında üzülmedir.
Hayıflanma ve pişmanlık arasındaki fark ise: Hayıflanma cümlelerinde yapmadığı gerçekleştirmediği bir duruma duyulan üzüntü söz konusuyken, pişmanlık cümlelerinde ise yapılan gerçekleştirilen bir durumla ilgili duyulan üzüntü söz konusudur.
- Keşke çok çalışıp şu sınavı geçseydim.
- Keşke uyumasaydım, sınavı kaçırdım.
- Yaşamın koşuşturmacası içinde nice güzelliğin ne yazık ki tadına varamıyoruz.
- Öğretmenimin önerilerine kulak verseydin bugün ülkemizin sayılı yazarları arasında yer alacaktım.
- Vaktin değerini daha iyi anlayıp geleceğime şekil verecek bu sınavlara daha iyi hazırlanmalıydım.
- Eserimde biçim denemelerinde biraz ileri gitmeseydim kendi sesimi bulmam gecikmeyecekti.
Sitem / Yakınma
Sitem ve yakınma bir olay veya durum karşısında kişinin şikayet etmesidir, rahatsızlığını bildirmesidir.
Sitem ve yakınma arasındaki fark ise: Sitem cümlelerinde kişi, üzüntüsünü muhattabını bildirirken,
yakınma cümlelerinde ise üzüntüsünü III. kişilere bildirmektedir.
- Biliyor musun dergiye uzun zamandır uğramıyor.
- İnsan hiç uğraşmaz mı? Vefasız!
- Genç öykücülerin konu ve üslup arasında denge kurmadan, acemice kalem aldığı eserler okuru yoruyor.
- İnsan kırk yıllık arkadaşını incir çekirdeğini doldurmayan nedenlerle hiç üzer mi?
- Bazı ara yollarda yapılan bakım ve onarım çalışmaları trafiğin düzenli akışını engelliyor.
- Gençlerimizde kitap okuma alışkanlığı olmadığından kelime dağarcıklarının sınırlı olduğu hemen belli oluyor.
Küçümseme / Azımsama
Bir kişiye ya da onun söz ve davranışlarına değer vermemeye, onu hafife almaya küçümseme;
bir şeyi miktarca az bulmaya azımsama denir.
- Büyüyecek de bana destek olacak.
- Bu romanı bitirecekmiş de bana anlatacakmış.
- O kadar çalışmayla bu kadarcık iş mi bitirmiş?
- Elli lira neyimize yetecek?
Gerçekleşmemiş Beklenti
Bir durumun veya olayın beklendiği biçimde sonuçlanmadığını anlatan cümlelerdir.
- Bu zor günlerinde bizi görünce sevinir diye düşünmüştük.
- Teknolojik gelişmelerin edebiyata da olumlu yansımaları olacağını düşünmüştük.
- Bilim adamlarının uzay çalışmalarında müjdeli haberi vereceğini sanmıştık.
Aşamalı Durum
Bir durumun olumlu ya da olumsuz yöndeki gelişiminin zamanla, bir süreç içerisinde, ifade edilmesidir.
Aşamalı durumu anlatan cümlelerde genellikle “ gittikçe, gün geçtikçe, günden güne, yavaş yavaş,
aydan aya…” gibi sözler yer alır.
- Başarısı arttıkça çalışma azmi de artıyordu.
- Kurum olarak hedeflerimize her geçen yıl biraz daha yaklaşıyoruz.
- Yeni okuluma ve arkadaşlarıma gün geçtikçe alışıyorum.
- Sonunda gemi yavaş yavaş yanaşmaya başladı.
Değerlendirme
Bir sanatçı ya da eserin inceleme sonucunda ne ölçüde başarılı olduğu ile ilgili karara varmaktır.
Tek başına bilgi içeren cümleler değerlendirme cümlesi kabul edilmez, bu cümlelerde yoruma da yer
verilmelidir.
- Yazar çağının tanığı olarak yaşanılan olayları etkileyici bir anlatımla aktarmıştır.
- Öykülerindeki kahramanları birer tablo eşsizliğindeydi.
- Eserlerini özenle, hesaplanarak kurulmuş bir dilsel yapıya yaslandırdığı ortadaydı.