CÜMLENİN TEMEL ÖGELERİ

➢YÜKLEM: İş, kılış, oluş, hareket, durum bildiren; haber veren ve cümleyi bir yargıya bağlayan ögedir. Cümlenin en önemli ögesidir.

• Çocuklar bahçede neşeyle koşuyordu.
• Kalbim yerinden fırlayacak gibi çarpıyordu.
• Geç fark ettim taşın sert olduğunu.
• Elindeki, şaiirin son kitabıydı.
• Bu karara sadece ben karşı çıktım.
• Bendim onu başarabileceğine ikna eden.

➢ ÖZNE : Yüklemde Bildirilen işi, oluşu, hareketi, durumu yerine getiren; hakkında bilgi ve haber verilen ögedir. Özne gerçek özne ve sözde özne olmak üzere ikiye ayrılır. Gizli özne ve açık özne, gerçek öznenin çeşitleridir.

‘’ NE ?’’ ve ‘’KİM ?’’

• Uğur iki yıldır bu işle uğraşıyor.
• Zeynep dün biraz durgundu.

 GERÇEK ÖZNE: Cümlede belirtilen işi yapan yada yargıya konu olan, anlamsal olarak açıkça belirtilen öznedir

❖ Açık Özne:

• Biz o gece sabaha kadar babamı bekledik.

❖ Gizli Özne:

• O gece sabaha kadar babamı bekledik.

 SÖZDE ÖZNE: Edilgen çatılı fiillerin aldığı öznedir.

• Kitap, büyük bir özenle süslenmişti.
• Evin bütün odaları arandı.
• Bozulan araba yolun kenarına çekildi.

CÜMLENİN YARDIMCI ÖGELERİ

➢NESNE: Yüklemde bildirilen işten doğrudan etkilenen ögedir.

‘’ NEYİ , KİMİ , NE ‘’

• Öğretmenim farklı kaynaklardan çalışmamı söyledi.
• Fidanları arka bahçeye diktik.

❖ BELİRTİLİ NESNE: NEYİ ? KİMİ ?

• Gördüğü rüyayı unutamıyordu.
• Böyle insanları iyi tanırım.

❖ BELİRTİSİZ NESNE: NE ?

• Sanırım biraz daha düşünmek istiyor.
• Annem misafirler için börek pişirmiş.

➢DOLAYLI TÜMLEÇ:

-e -de -den
kime kimde kimden
neye neyde ne(y)den
nereye nerede nereden

• Aradığınız kitapları sahafta bulabilirsiniz.
• Aracın içinden dört kişi indi.
• Eski komşularımızdan haber aldık.
• Her zaman dostlarımızın sıcaklığına muhtacız.
• Atlı; ormanlık alanlardan, dik yamaçlardan dört nala geçti.

➢ ZARF TÜMLECİ : ‘’NASIL, NE ZAMAN, NE KADAR, NEDEN, NİÇİN, NİYE, NE DİYE, NERE/NEREYE, ……’’

• Anlatılanları korkuyla dinledik.
• Bu şiiri yağmur yağarken yazdım.

❖ Yer-Yön bildiren sözcükler ek almadan ‘’nereye’’ sorusuna cevap verirse ‘’zarf tümleci’’ ;

‘’ –e, -de, -den’’ eklerini alırsa ‘’dolaylı tümleç’’ olur.

• Adam aşağı indi.
• Adam aşağıya indi.
• Fidanları arka bahçeye diktik.

❖ ‘’ –e, -de, -den’’ hâl eklerini alan her sözcük dolaylı tümleç olmaz; ‘’neden’’ , ‘’zaman’’ ve ‘’durum’’ anlamı katarsa zarf tümleci olur.

• Akşamdan size gelelim.
• Susuzluktan dudakları çatlamış.

 

ÖGEYİ BULDURMAYA YÖNELİK SORULAR

• Ayşe dün gece mi buraya geldi?
• Yağmur mu yağıyor?
• Beni mi sordu sana?
• Dün akşam ders çalıştın mı?
• Seni buraya kim getirdi?
• Eski hatıralar nerede kaldı?
• Bu notu buraya bırakan kimmiş?
• Eve nasıl döndüm?

❖ Soru sözcüğünde ‘’-dır’’ , ‘’idi’’ veya ‘’imiş’’ ek eylemleri varsa ya da ‘’-dır’’ ek eylemi düşmüşse soru yüklemi buldurmaya yöneliktir.

• Kaç gündür neredeymiş?
• Geçen gün gelen kimdi?
• Şu fotoğraftaki kim?

CÜMLEDE VURGU

❖ Yükleme en yakın öge vurgulanan ögedir.

• Ahmet dün gece eve gelmedi.
• Ahmet eve dün gece gelmedi.
• Eve dün gece Ahmet gelmedi.
• Görüyorum hayal denen gerçeği.

❖ Soru sözcükleriyle kurulan soru cümlelerinde vurgu soru anlamını sağlayan sözcükte olur.

• Ne zaman toplantı yapacakmışız?
• Konunun ana hatlarını sana kim anlattı?

❖ ‘’-de’’ ve ‘’ki’’ bağlaçları vurguyu kendinden önceki ögeye taşır.

• Sen de geleceksin
• Eylül ki en sevdiğim aydır.

❖ Soru eki ‘’mi / mı’’ ile kurulan cümlelerde vurgu soru ekinden önce gelen ögededir.

• Sen dün beni mi aradın?
• Beni dün sen mi aradın?

ARA SÖZLER

• Küçük kedimi, Gümüş’ü, iki aydır arıyoruz.
• Salih amcam, en küçük amcam, benim arkadaşım gibidir.
• Evdeki herkes, bunların içinde ben yokum, bu kararı onaylanmıştı.