ÖZNE – YÜKLEM İLİŞKİSİ
–l, -n, -ş
Etken — Gerçek özne
Edilgen -l, -n Sözde özne
Dönüşlü -l, -n Gerçek özne
İşteş -ş Gerçek özne
1.Etken Eylemler
➢ Kendisine özgü çatı ekleri yoktur.
➢ Öznesi ‘’gerçek özne’’dir.
• Çocuklar bahçede top oynadılar.
• Sanatçı, bu şarkıyı çok özgün söylüyor.
2.Edilgen Eylemler
➢ Eylem ‘’ –l, -n ‘’ eklerinden birini alır.
➢ Öznesi ‘’sözde özne’’dir.
➢ ‘’Başkası tarafından’’ anlamı vardır.
• Yol trafiğe kapatılacakmış.
• Bir televizyon programında bu konu tartışılacakmış.
❖ Yüklemin edilgen olduğu bazı cümlelerde eylemi yapan ‘’tarafından’’, ‘’-ce, -ca’’ gibi ifadelerle karşılansa da bu durum, o cümlenin edilgen özelliğini bozmaz.
• Sınav, salon başkanı tarafından başlatıldı.
• Bu yasa oy çokluğuyla meclisçe kabul edildi.
3.Dönüşlü Eylemler
➢ Eylem ‘’ –l, -n ‘’ eklerinden birini alır.
➢ Öznesi ‘’gerçek özne’’dir.
➢ Özne işi yapan ve işten etkilenen ögedir.
• Teyzem, düğün için süslendi.
• Çocukları görünce koşarak boynuna sarıldı.
• Böyle sahnelerden çok etkileniyorum.
❖ Dönüşlü eylemde ‘’kendi kendine’’, ‘’kendisi’’;
❖ Edilgen eylemde ‘’başkası tarafından’’ anlamı vardır.
• Ahmet, annesine sarıldı.
• Ekmekler, gazeteye sarıldı.
4.İşteş Eylem
➢ Eylem kök ve gövdelerine ‘’ –ş ‘’ eki getirilerek eylemin en az iki kişi tarafından yapıldığını belirten, karşılıklı yada birlikte yapma anlamı taşıyan eylemlerdir.
Karşılıklı İşteşlik
• Yıllarca mektup yoluyla yazıştılar.
• İnsanlar konuşarak anlaşır.
• Bir akşam vakti tanıştılar.
Bilikte İşteşlik
• Bahçenin sahibini görünce kaçıştılar.
• Öğrenciler saatlerce bekleşti.
• Sınıf, öğretmenin fıkrasına gülüştü.
Bazı eylemler ‘’-ş’’ ekini almadığı halde kendiliğinden işteşlik anlamı taşır. -yarış, -güreş, -savaş, -barış, ……
• Çoğu zaman hemen barışırlar.
• Adaylar, gün boyu yarıştı.
❖ İşteşlik eki almayıp çokluk eki alan eylemler işteş eylem sayılmaz.
• Akşama kadar ders çalıştılar.
• Dün onu yolda gördük.
NESNE – YÜKLEM İLİŞKİSİ
Geçişli
Geçişsiz
Ettirgen
Oldurgan
1.Geçişli Eylemler
➢ Nesne alabilen eylemlerdir.
➢ ‘’Neyi, Kimi’’ sorularına cevap verir.
➢ Başına ‘’ONU’’ getirilebilir.
• Topladığı çiçekleri vazoya yerleştirdi.
• Bozulan televizyonu tamir etti.
• Diploma törenine kuzenini de davet etti.
❖ Bazı eylemler geçişli olduğu halde nesne almadan kullanılabilir.
• Dikkatli olmayınca fark edemezsiniz.
• Hiç sıkılmadan büyük bir keyifle dinlerdik.
2.Geçişsiz Eylemler
➢ Nesne almayan eylemlerdir.
• Köşedeki masaya oturdu.
• Yorgunluktan gelir gelmez uyudu.
• Beni görünce boynuma sarıldı.
3.Ettirgen Eylemler
➢ Geçişli eyleme ‘’-r, -t, -dır’’ ekleri getirilerek geçişlilik derecesi arttırılır.
➢ ‘’Başkasına yaptırma’’ anlamı taşır.
• Beni bir saat beklettin.
• Hafta sonu arabayı yıkatacağım.
4.Oldurgan Eylemler
➢ Geçişsiz eyleme ‘’-r, -t, -dır’’ ekleri getirilerek geçişli hale getirilir.
• Paraları cebinden düşürmüş.
• Çocuğu erkenden uyuttu.
• Yeni projelerle şehrimizi geliştirdik.
• İş yapmıyor diye dükkanı kapatacaktık.
• Öğrencilere birtakım kitaplar önerilmeli.
Çok teşekkürler hocam. Çok yararlı olmuş.
Hocam elinize emeğinize sağlık…
Teşekkürler çok yardımı dokundu. Korona döneminde sınavlara çalışmama yaradı . Elinize sağlık hocam