ÖZNE – YÜKLEM İLİŞKİSİ

–l, -n, -ş

 Etken             —         Gerçek özne
 Edilgen         -l, -n       Sözde özne
 Dönüşlü        -l, -n       Gerçek özne
 İşteş                -ş         Gerçek özne

1.Etken Eylemler

➢ Kendisine özgü çatı ekleri yoktur.
➢ Öznesi ‘’gerçek özne’’dir.

• Çocuklar bahçede top oynadılar.
• Sanatçı, bu şarkıyı çok özgün söylüyor.

2.Edilgen Eylemler

➢ Eylem ‘’ –l, -n ‘’ eklerinden birini alır.
➢ Öznesi ‘’sözde özne’’dir.
➢ ‘’Başkası tarafından’’ anlamı vardır.

• Yol trafiğe kapatılacakmış.
• Bir televizyon programında bu konu tartışılacakmış.

❖ Yüklemin edilgen olduğu bazı cümlelerde eylemi yapan ‘’tarafından’’, ‘’-ce, -ca’’ gibi ifadelerle karşılansa da bu durum, o cümlenin edilgen özelliğini bozmaz.

• Sınav, salon başkanı tarafından başlatıldı.
• Bu yasa oy çokluğuyla meclisçe kabul edildi.

3.Dönüşlü Eylemler

➢ Eylem ‘’ –l, -n ‘’ eklerinden birini alır.
➢ Öznesi ‘’gerçek özne’’dir.
➢ Özne işi yapan ve işten etkilenen ögedir.

• Teyzem, düğün için süslendi.
• Çocukları görünce koşarak boynuna sarıldı.
• Böyle sahnelerden çok etkileniyorum.

❖ Dönüşlü eylemde ‘’kendi kendine’’, ‘’kendisi’’;

❖ Edilgen eylemde ‘’başkası tarafından’’ anlamı vardır.

• Ahmet, annesine sarıldı.
• Ekmekler, gazeteye sarıldı.

4.İşteş Eylem

➢ Eylem kök ve gövdelerine ‘’ –ş ‘’ eki getirilerek eylemin en az iki kişi tarafından yapıldığını belirten, karşılıklı yada birlikte yapma anlamı taşıyan eylemlerdir.

Karşılıklı İşteşlik

• Yıllarca mektup yoluyla yazıştılar.
• İnsanlar konuşarak anlaşır.
• Bir akşam vakti tanıştılar.

Bilikte İşteşlik

• Bahçenin sahibini görünce kaçıştılar.
• Öğrenciler saatlerce bekleşti.
• Sınıf, öğretmenin fıkrasına gülüştü.

Bazı eylemler ‘’-ş’’ ekini almadığı halde kendiliğinden işteşlik anlamı taşır. -yarış, -güreş, -savaş, -barış, ……

• Çoğu zaman hemen barışırlar.
• Adaylar, gün boyu yarıştı.

❖ İşteşlik eki almayıp çokluk eki alan eylemler işteş eylem sayılmaz.

• Akşama kadar ders çalıştılar.
• Dün onu yolda gördük.

NESNE – YÜKLEM İLİŞKİSİ

 Geçişli
 Geçişsiz
 Ettirgen
 Oldurgan

1.Geçişli Eylemler

➢ Nesne alabilen eylemlerdir.
➢ ‘’Neyi, Kimi’’ sorularına cevap verir.
➢ Başına ‘’ONU’’ getirilebilir.

• Topladığı çiçekleri vazoya yerleştirdi.
• Bozulan televizyonu tamir etti.
• Diploma törenine kuzenini de davet etti.

❖ Bazı eylemler geçişli olduğu halde nesne almadan kullanılabilir.

• Dikkatli olmayınca fark edemezsiniz.
• Hiç sıkılmadan büyük bir keyifle dinlerdik.

2.Geçişsiz Eylemler

➢ Nesne almayan eylemlerdir.

• Köşedeki masaya oturdu.
• Yorgunluktan gelir gelmez uyudu.
• Beni görünce boynuma sarıldı.

3.Ettirgen Eylemler

➢ Geçişli eyleme ‘’-r, -t, -dır’’ ekleri getirilerek geçişlilik derecesi arttırılır.
➢ ‘’Başkasına yaptırma’’ anlamı taşır.

• Beni bir saat beklettin.
• Hafta sonu arabayı yıkatacağım.

4.Oldurgan Eylemler

➢ Geçişsiz eyleme ‘’-r, -t, -dır’’ ekleri getirilerek geçişli hale getirilir.

• Paraları cebinden düşürmüş.
• Çocuğu erkenden uyuttu.
• Yeni projelerle şehrimizi geliştirdik.
• İş yapmıyor diye dükkanı kapatacaktık.
• Öğrencilere birtakım kitaplar önerilmeli.