İKİNCİ YENİ ŞİİRİ

İKİNCİ YENİ ŞİİRİ (HAREKETİ)

Garip akımının şiiri basite indirgeyen tutumuna tepki olarak ortaya çıkan ve 1950’den sonra gelişen şiir akımıdır.

‘’İkinci Yeni’’ ismini ilk kez ‘’Pazar Postası’’ dergisinde Muzaffer Erdost kullanmıştır.

Ece Ayhan’a göre ise ‘’Sivil Şiir’’, ‘’Sıkı Şiir’’dir.

‘’Anlamsızlar’’ ve ‘’Soyutçular’’ olarak da adlandırılmışlardır.

ÖZELLİKLERİ

• Garip akımının şiiri basite indirgemesine ve 1940 kuşağının toplumsal gerçekçi yazarlarına tepki olarak ortaya çıkmıştır.
• Garipçiler konuşma dilini kullanırken İkinci Yeniler halk söyleyişlerine, konuşma diline sırt çevirmişlerdir.
• Garipçiler anlam açıklığını, İkinci Yeniler ise anlam kapalılığını, sembollere dayalı anlatımı savundular.
• Garipçiler şairane, sanatlı söyleyişten kaçınırken İkinci Yeniler imgeyi, şairaneliği, sanatlı söyleyişi, söz sanatlarını önemsediler.
• Garipçilerin önemsediği nükte, şaşırtmaca ve tekerlemeden kaçındılar.
• Garipçilerle ortak özellikleri, serbest şiir tarzını benimsemeleri ve sürrealizmden etkilenmeleridir.
• Serbest ölçüyü kullandılar. Ahengi; ölçü ve kafiyeyle değil, musiki ve anlatım zenginliğiyle sağlamaya çalıştılar.
• Anlamdan çok söyleyişe, içerikten çok biçime önem verdiler.
• Soyut bir anlatımı tercih ettiler.
• Soyut, kapalı, imgeci söyleyiş yönüyle divan şiiriyle benzerlik gösterir.
• Anlaşmazlığın şiiri şeklinde nitelendirilirler.
• Olay, zaman, mekan gibi unsurları atarak şiiri öyküleştirecek anlatımdan kaçındılar.
• Bireyin kalabalıklar içindeki yalnızlığı, bunalımı, sıkıntıları, çevresiyle uyumsuzluğu, kendine ve topluma yabancılaşması gibi konuları işlediler.
• Ahlak, erdem, ideoloji, politika gibi unsurları şiirin amacı olmaktan çıkardılar.
• Akla değil, bilinçaltına eğilerek her türlü sınırlayıcılıktan kaçındılar.
• Halk kültürüne, halk diline, halk şiirine karşı çıktılar.
• Sıradan halka değil, aydın bir okuyucu kitlesine seslendiler.
• Sürrealizm, dadaizm ve varoluşçuluktan etkilendiler.
• Hayal gücüne, duyguya ve sezgiye ağırlık verdiler.
• Büyük ve küçük harflerin yazımına, noktalama işaretlerine önem vermediler.
• Gündelik dilde olmayan, sadece şiir içinde anlam kazanan tamlamalara, alışılmamış bağdaştırmalara yer verdiler.

       ‘’En akıllı tarafımdır balıkla deniz tutmak‘’

       ‘’Çocuğu çocukluyor bir düdüğün kırmızısı‘’

                                    ( Edip Cansever)

• Söz dizimini, dilin alışılmış kalıplarını bozarak karışık bir cümle yapısıyla yazdılar.

       Ah karpuzun içindeki kesmece delikanlım İstanbul

          Konuşuluyordu mahallelerde iç ve dış

          Giriyor bir kumru içeri camdan çatlak    

                                     ( Ece Ayhan )

• Yeni, duyulmadık, farklı sözcükler türettiler, farklı kaynaklardan gelen kelimeler kullandılar.

          ‘’Üvercinka’’

          ‘’Gözleri göz değil gözistan‘’

          ‘’Geceler yukarda telcek-bulutcak’’

                                                   ( Cemal Süreya)

Ana Temsilcileri:

Cemal Süreyya, Edip Cansever, Sezai Karakoç, Ece Ayhan, Turgut Uyar, İlhan Berk, Ülkü Tamer

Ülkü C.E.S.E.T.İ.

Belli Bir Dönem İkinci Yeniyi Benimseyen ya da İkinci Yeniden Etkilenenler:   

   Tevfik Akdağ, Kemal Özer, Yılmaz Gruda, Ercüment Uçarı, Ali Yüce, Ahmet Oktay,

Özdemir İnce, Turgay Gönenç, Süreyya Berfe, Cahit Zarifoğlu, Egemen Berköz,

İsmet Özel

• İkinci Yeni şiir anlayışının tipik / özgün örnekleri arasında

             Oktay Rifat’ın ‘’Perçemli Sokak’’,

             Edip Cansever’in ‘’Yerçekimli Karanfil’’,

             Cemal Süreyya’nın ‘’Üvercinka’’,

             İlhan Berk’in ‘’Galile Denizi’’,

             Turgut Uyar’ın ‘’Dünyanın En Güzel Arabistanı’’,

             Sezai Karakoç’un ‘’Körfez’’,

             Kemal Özer’in ‘’Gül Yordamı’’,

             Ülkü Tamer’in ‘’Soğuk Otlar Altında’’,

             Ece Ayhan’ın ‘’Kınar Hanım’ın Denizleri’’ adlı şiir kitapları sayılabilir.

CEMAL SÜREYA ( 1931 – 1990 )

Asıl adı, Cemalettin Seber’dir.

İlk şiiri Şarkısı Beyaz 1953’te yayımlanmıştır.

İlk şiir kitabı ‘’Üvercinka’’ ile 1959 Yeditepe Şiir Armağanı’nı kazanmıştır.

‘’Laleliden dünyaya doğru giden bir tramvaydayız’’ dizesi hem onun hem de İkinci Yeni’nin felsefesini yansıtır.

Şiirlerinde aşk, cinsellik, erotizm, yalnızlık, umutsuzluk gibi konuları işlemiştir.

Tarih, coğrafya, mitoloji ve destanlar şiirlerine kaynak olmuştur.

Geleneğin şiiri sınırlayacağı düşüncesindedir, buna rağmen divan ve halk şiirinin anlatım olanaklarından en iyi şekilde yararlanmıştır.

Şiirlerinin yanı sıra deneme ve eleştiri yazılarıyla da tanınmıştır.

ESERLERİ

Şiir:  Üvercinka, Göçebe, Beni Öp Sonra Doğur Beni, Sevda Sözleri, Sıcak Nal, Güz Bitiği

Deneme – Eleştiri – Söyleşi:  Şapkam Dolu Çiçekle, Günübirlik (Uzat Saçlarını Frigya), 99 Yüz, Folklor Şiire Düşman, Aydınlık Yazıları / Paçal Oluşum’da Cemal Süreyya, Papirüs’ ten Başyazılar, Güvercin Curnatası

Günlük:  999.Gün / Üstü Kalsın (daha sonra ‘’Günler’’ adıyla yayımlanmıştır.)

Mektup:  Onüç Günün Mektupları

Çocuk Kitabı:  Aritmetik İyi Kuşlar Pekiyi

EDİP CANSEVER ( 1927 – 1985 )İkinci Yeni’den önceki şiirlerinde halk şiiri söyleyişine yaklaşmıştır.

İkinci Yeni’den önce Garip şiirinin etkisiyle alaycı, zengin-yoksul ikilemine dayanan, şehir hayatının avareliklerini anlatan, bilimsel temelden yoksun toplum eleştirilerini içeren şiirler yazmıştır.

İkinci Yeni döneminde soyutlamalara ve farklı insan görüntülerine yer vermiştir.

Soyut şiir anlayışını benimsemiştir.

Değişik bir dil kullanımına ve imgeye dayalı şiirler yazmıştır.

Bireylerin arayışlarını, umutsuzluklarını, uyumsuzluğa varan yaşam ilişkilerini işlemiştir.

Varoluşçuluk akımının etkisinde kalan Edip Cansever, kişinin dünya karşısındaki yerini araştıran, düşünce yönü ağır basan şiirler yazmıştır.

‘’Dize işlevini yitirdi’’ diyerek yeni arayışlara girmiştir.

Şiirlerinde dize alışkanlığını kırmış; öyküye, tasvire, diyaloglara yer vermiştir.

Şiirleri genel olarak uzundur.

ESERLERİ

Şiir:  İkindi Üstü, Dirlik-Düzenlik, Yerçekimli Karanfil, Umutsuzlar Parkı, Petrol, Nerde Antigone,    

     Tragedyalar, Çağrılmayan Yakup, Kirli Ağustos, Sonrası Kalır, Ben Ruhi Bey Nasılım,

     Sevda ile Sevgi, Şairin Seyir Defteri, Yeniden (toplu şiirler-1981), Bezik Oynayan Kadınlar,

     İlkyaz Şikâyetçileri, Oteller Kenti

Düzyazı:  Gül Dönüyor Avucumda, Şiiri Şiirle Ölçmek

ECE AYHAN (1931 – 2002)

• ‘’İkinci Yeni’nin biçim ve içerik yönünden en özgün şairlerindendir.
  • Toplumcuların kendilerine yöneltilen ‘’yaşamdan kopuk şiir’’, ‘’kaçak şiir’’ suçlamalarının aksine toplumsal hayatın her yönünü yansıtan bir şiir anlayışını benimsediklerini ilan etmişlerdir.
  • Şiiri bir ‘’imgeler sanatı’’ olarak görmüştür. Şiirin anlaşılsın veya anlaşılmasın bir ‘’hayal sanatı’’ olduğunu söyler.
  • Şiirlerinde aklın sınırlarını zorlayan, sürrealizmi çağrıştıran bir kurgu, karanlık bir bakış açısı vardır.
  • Dilin olanaklarını zorlayan şair, söz diziminde değiştirmelere gitmiştir.
  • Her kitabında biçim bakımından bir yenilik arayışı içindedir.
  • Her dönemde oldukça kapalı ve anlaşılması zor şiirler yazmıştır.
  • Sanatçı ‘’Bakışsız Bir Kedi Kara’’ şiir kitabıyla düzyazı şiire (mensur şiir) yönelmiştir.

ESERLERİ

Şiir:  Kınar Hanım’ın Denizleri, Bakışsız Bir Kedi Kara, Ortodoksluklar,

     Devlet ve Tabiat ya da Orta İkiden Ayrılan, Çocuklar İçin Şiirler,

     Yort Savul (ilk dört kitabını içeren şiir  kitabı), Zambaklı Padişah, Çok Eski Adıyladır,

     Son Şiirler, Bütün Yort Savul’lar (toplu şiirler)

Düzyazı:  Defterler, Yeni Defterler, Yalnız Kardeşçe, Kolsuz Bir Hattat, Şiirin Bir Altın Çağı,

         Başıbozuk Günceler, Sivil Şiirler, Aynalı Denemeler, Dipyazılar, Morötesi Requiem,

         Sivil Denemeler Kara, Hay Hak! Söyleşiler

TURGUT UYAR ( 1927 – 1985 )

• İlk şiirlerinde Garip şiirinin etkisi hissedilir; bu şiirlerinde aşk, ayrılık, ölüm gibi konuları işler.
  • 1950’den sonra yazdığı şiirlerinde toplumsal değerler ve gelenekle çatışan kişinin  yalnızlığını işlemiştir.
  • Şiirde sürekli bir arayış içinde olan Turgut Uyar, halk ve divan şiirinin birikimlerinden de yararlanarak özgün bir şiire ulaşmıştır.
  • İlk kitabı ‘’Arz-ı Hal’’ ve ikinci kitabı ‘’Türkiyem’’ de hece ölçüsünü kullanmıştır.
  • ‘’Dünyanın En Güzel Arabistanı’’ adlı şiir kitabıyla İkinci Yeni’nin öncü isimleri arasına girmiştir.
  • Şiirle düzyazı arasındaki ayrımı kaldırmıştır.
  • İmge, çağrışım, soyutluk ve kapalı anlatım onun şiirlerinin özelliğidir.

ESERLERİ

Şiir: Arz-ı Hal, Türkiye’m, Dünyanın En Güzel Arabistanı, Tütünler Islak, Her Pazartesi, Divan, Toplandılar, Kayayı Delen İncir, Dün Yok mu, Büyük Saat (Toplu Şiirler)

İnceleme: Bir Şiirden

SEZAİ KARAKOÇ ( 1933 – …. )

• Şiirlerinde İslami düşünceyi modern şiirdeki gerçeküstücülükle kaynaştırmıştır.
  • Çarpıcı benzetme ve imgelerle, denenmemiş, sentezlere ulaşmıştır.
  • Garip şiirini günlük çırpınışları  içinde hayatı olduğu gibi anlatan ‘’gerçekçi (realist)’’ akım; sonrasında ortaya çıkan İkinci Yeni’yi ‘’Yeni-Gerçekçi Şiir (neo-realizm)’’ olarak değerlendirmiştir.
  • 2006’da Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından ‘’Kültür ve Sanat Büyük Ödülüne’’ layık görüldü.

ESERLERİ

Şiir:  Hızır’la Kırk Saat, Taha’nın Kitabı, Gül Muştusu, Körfez, Şahdamar, Sesler, Zamana Adanmış Sözler,

     Ayinler, Çeşmeler, Leylâ ile Mecnun, Ateş Dansı, Alın Yazısı Saati, Monna Rosa,

     Gün Doğmadan (Bütün Şiirleri)

Çeviri şiir: Batı Şiirlerinden, İslâm’ın Şiir Anıtlarından

Deneme: Medeniyetin Rüyası Rüyanın Medeniyeti Şiir, Dişimizin Zarı, Eğik Ehramlar

Düşünce: Ruhun Dirilişi, Kıyamet Aşısı, Çağ ve İlham I-II-III-IV, İnsanlığın Dirilişi,

        Diriliş Neslinin Amentüsü, Yitik Cennet, Makamda, İslâm’ın Dirilişi, Gündönümü,

        Diriliş Muştusu, İslâm, İslâm Toplumunun Ekonomik Strüktürü, Düşünceler I-II,

        Dirilişin Çevresinde, Fizikötesi Açısından Ufuklar ve Daha Ötesi I-II-III,

        Yapı Taşları ve Kaderimizin Çağrısı I-II, Unutuluş ve Hatırlayış, Varolma Savaşı,

        Çağdaş Batı Düşüncesinden, Çıkış Yolu I-II-III

İnceleme: Yunus Emre, Mehmet Akif, Mevlâna

Piyes: Piyesler, Armağan

Hikâye: Meydan Ortaya Çıktığında, Portreler

Günlük yazılar: Farklar, Sütun, Sur, Gün Saati, Gür

Röportaj: Tarihin Yol Ağzında

İLHAN BERK ( 1918 – 2008 )

• İlk şiirlerinde içerik bakımından özellikle Nazım Hikmet’in etkisinde kalmıştır.
  • ‘’Sen Antoine’in Güvercinleri’’ isimli şiiriyle İkinci Yeni’nin kuruluşuna katılmıştır.
  • İkinci Yeni’ye en çok sadık kalan isimdir.
  • ‘’Galile Denizi’’ adlı şiir kitabıyla çok anlamlı, çok boyutlu, bol çağrışımlı bir şiir anlayışına geçmiştir.
  • Uzun dizeleri tercih etmesi yönüyle Amerikalı şair Walt Whitman’a benzediği için ‘’Türk Walt Whitman’’ı olarak adlandırılmıştır.
  • Şiirini bütün arayış ve denemelere açık tutmuştur. Sanatında, dilinde anlayışında hep değişim içindedir.
  • Şiirde anlamı dışlamış, ‘’anlamsız şiir’’e varmıştır. ‘’Şiir anlam için yazılmaz.’’ Görüşünü ısrarla savunmuştur.

ESERLERİ

Şiir: Güneşi Yakanların Selamı, Güzel İstanbul, Günaydın Yeryüzü, Türkiye Şarkısı, Köroğlu, Galile Denizi, Çivi Yazısı, Otağ, Mısırkalyoniğne, Âşıkane, Taşbaskısı, Şenlikname, Atlas, Kül, İstanbul Kitabı, Kitaplar Kitabı, Deniz Eskisi, Şiirin Gizli Tarihi, Delta ve Çocuk, Galata, Güzel Irmak, Pera, Dün Dağlarda Dolaştım Evde Yoktum, Avluya Düşen Gölge, Şeyler Kitabı, Ev, Çok Yaşasın Sayılar, Eşik (Toplu Şiirler I), Aşk Tahtı (Toplu Şiirler II), Akşama Doğru (Toplu Şiirler III)

Deneme – günlük – otobiyografi:  Uzun Bir Adam, Şifalı Otlar Kitabı, El Yazılarına Vuruyor Güneş, Şairin Toprağı, İnferno, Kanatlı At, Logas, Poetika, Şeyler Kitabı

Antoloji:  Başlangıcından Bugüne Beyit Mısra Antolojisi, Aşk Elçisi

ÜLKÜ TAMER (1937 – …)

• Ölüm ve yiğitlik konularını aşk teması çerçevesinde işler.
• Çocuk duyarlılığını anlatan şiirleriyle öne çıkmıştır.
• ‘’Güneş Topla Benim İçin’’ adlı şiiriyle tanınır.

ESERELERİ

Şiir:  Soğuk Otların Altında, Gök Onları Yanıltmaz, Ezra ile Gary, Virgülün Başından Geçenler,

     İçime Çektiğim Hava Değil Gökyüzüdür, Sıragöller, Antep Neresi, Yanardağın Üstündeki Kuş

Hikaye:  Alleben Hikayeleri

Anı:  Yaşamak Hatırlamaktır