TÜRKÇENİN SES ÖZELLİKLERİ
ÜNLÜ UYUMLARI
- BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU
Türkçe sözcüklerde ilk hece kalın ünlü (a, ı, o, u) ile başlarsa kalın ünlüyle,
ince ünlüyle başlarsa (e, i, ö, ü) ince ünlüyle devam eder.
Kalın, ince, uyum, öğretmen, olumlu, sözcük, varlık, algı…
• Çiçekler çok güzel kokuyor.
• Ormanda upuzun ağaçlar vardı.
ÜNLÜ UYUMLARI - Kelimenin aldığı aykırı ekler uyumu bozabilir. (-yor, -iken, -daş, – ki, –
leyin, -gıl, -ımtırak)
✓ sabahleyin
✓ baklagiller
✓ uyurken
✓ yeşilimtırak
✓ gülüyor
✓ meslektaş
✓ yarınki
!!! geceleyin, kedigiller,
gülerken, sarımtırak,
konuşuyor, sesteş,
evdeki…
Alıntı kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz:
maden, selam, limonata, otomobil, enfeksiyon…
Tek heceli sözcüklerde aranmaz:
çağ, dağ, gel, var, ip, tel…
Birleşik sözcüklerde aranmaz
cumartesi, alışveriş, akciğer, asteğmen…KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU:
(a, e, ı, i) (a, e, ı, i)
(o, ö, u, ü) (a, e, u, ü)
kapı
kuralcı
sağlığımız
güzellik
aktör
havuz
doktor
müzik
çamur
2. ÜNLÜ DÜŞMESİ: (HECE DÜŞMESİ / ORTA HECE DÜŞMESİ)
❖ Çekimlenme Sırasında Ünlü düşmesi:
akıl-ı
asıl-ı
ağız-a
zihin-im
oğul-unuz
hüküm-ü
burun buruna nesilden nesile
Emir’e Gönül’e
❖ Türeme Sırasında Ünlü Düşmesi:
koku-la oyun – a
yanıl-ış çağır – ı
sızı-la beniz – e
çevir-e ayır – ıl
uyu-ku kıvır – ım
sarı-ar kuru – ak
❖ Birleşme Sırasında Ünlü Düşmesi:
sabır etmek
akis etmek
kayıp olmak
nakil etmek
bu arada
Kadıköyü
Bakırköyü
Ceylanpınarı
ÜNLÜ AŞINMASI
niçin
cumartesi
nasıl
kahvaltı
sütlaç
güllaç
peki
pazartesi
ÜNLÜ TÜREMESİ
az- cık
genç – cik
bir – cik
dar – cık
sap-sağlam
yap-yalnız
çep-çevre
ÜNLÜ DARALMASI
bekle-yor
kokla-yor
gözle-yor
başla-yor
Bak – ma – yor – lar
Dinle – me – yor
Oku – ma – yor – sun
Çöz – me – yor – sunuz
Yak – (ı) – yor
Bitir – (i) – yor
Doldur – (u) – yor
Sön – (ü) – yor
ÜNLÜ DEĞİŞİMİ
ben-e → bana
sen-e → san