SES BİLGİSİ – ÜNLÜLER
Büyük Ünlü Uyumu
➢ Kalınlık – İncelik Uyumu
1. -yor, -iken, -daş, – ki, -leyin, -gıl, -ımtırak
• Geliyor Okurken
• Sabahki Akşamleyin
• Meslektaş Dayımgil
• Yeşilimtırak Arkadaş
• Teyzemgil
2. Ana -anne
Kangı -hangı -hangi
Karındaş -kardaş -kardeş
Alma -elma
Kanı -Hani
3. Yabancı dillerden gelen sözcükler aranmaz
• Telefon
• Profesör
• Bandrol
4. Tek heceli sözcüklerde aranmaz
• Bir, Hiç, Kaç…
5. Birleşik sözcüklerde aranmaz
• Gecekondu, çekyat, kavuniçi…
Küçük Ünlü Uyumu:
• Kavaklık havuz
• İnerek doktor
• Geniş müzik
• Kova çamur
• Duvar aktör
Ünlü Düşmesi: (Hece Düşmesi / Orta Hece Düşmesi)
❖ 2. hecede dar ünlü varsa + ünlü ile başlayan ek ( u,ü,ı,i)
• Akıl-ı -aklı asıl-ı -aslı
• Ağız-a -ağza zihin-im -zihnim
• Oğul-unuz -oğlunuz hüküm-ü hükmü
• !!! Omuz omuza burun buruna Emir’e
omzun burnum Gönül’e
❖ Hangisi türerken ünlü düşmesine uğramıştır?
• Koku-la =Kokla Yanıl-ış =Yanlış
• Sızı-la =Sızla Çevir-e =Çevre
• Uyu-ku =Uyku Sarı-ar =Sarar
❖ Birleşik sözcük olştururken;
• Sabır etmek =Sabretmek Akis etmek =akset
• Kayıp olmak =Kaydol Nakil etmek =naklet
❖ İsim tamlaması şeklinde oluşan birleşik isimlerde iyelik eki düşebilir.
• Kadıköyü =Kadıköy Bakırköyü =Bakırköy
• Ceylanpınarı =Ceylanpınar
Ünlü Aşınması
➢ Bazı birleşik sözcükler oluşturulurken yan yana gelen iki ünlüden birinin düşmesi.
• Ne – için =niçin Cuma-ertesi =Cumartesi
• Ne – asıl =nasıl Kahve-altı =Kahvaltı
• Sütlü – aş =sütlaç Güllü – aş =Güllaç
• Pek – iyi =peki Pazar – ertesi =Pazartesi
Ünlü Türemesi
➢ Küçülme eki (-cık, -cik) tek heceli sözcüklere getirildiğinde bu ekten önce bir ünlü türer.
• Az-cık -Azıcık Genç-cik -Gencecik
• Bir-cik -Biricik Dar-cık -Daracık
➢ Bazı pekiştirmelerde de görülür.
• Sap-sağlam -sapasağlam
• Yap-yalnız -yapayalnız
• Çep-çevre -çepeçevre
Ünlü Daralması
➢ ‘’e, a’’ ile biten eylemlere+ ‘’-yor’’
• Bekle-yor -Bekliyor Kokla-yor -Kokluyor
• Gözle-yor -Gözlüyor Başla-yor -Başlıyor
➢ ‘’demek’’ , ‘’yemek’’ ve ‘’ne’’ ‘’y’’ kaynaştırma harfinin etkisiyle
• Yemek yiyecek, yiyelim
• Demek diye, diyecek, diyen
• Ne niye
Ünlü Daralması:
➢ I. Ve II. tekil kişi zamirlerine göre yönelme eki (-e, -a) gelmesiyle oluşur.
• Ben-a Bana
• Sen-a Sana