TANZİMAT EDEBİYATI I. DÖNEM ÖZELLİKLERİ
• İlk özel gazete Tercüman-ı Ahval ile başlar.
• “Toplum için sanat” anlayışı benimsenmiştir.
• Halkı aydınlatma amacıyla eser verildiği için estetik ikinci planda kalmıştır.
• Dilde sadeleşme amaçlanmış ancak başarılı olunamamıştır.
• Divan edebiyatı eleştirilse de onun etkisinde kalınmıştır.
• Divan edebiyatı nazım şekillerinden gazel, kaside, terkibibent kullanılmaya devam edilmiş ancak içerik bireysellikten toplumsallığa dönüşmüştür.
• Hece ölçüsü denenmiş ancak aruz ölçüsü tercih edilmiştir.
• Divan şiirindeki “parça bütünlüğü” yerine “konu bütünlüğü”ne önem verilmiştir.
• “Göz için kafiye” anlayışı sürdürülmüştür.
• Kaside nazım biçiminin yapısal özellikleri değiştirilmiş, bölümleri atılmış, doğrudan asıl konuya girilmiştir.
• İlk kez şiire ve konuya uygun başlık kullanılmıştır.
• Batı edebiyatından alınan roman, hikâye, tiyatro, eleştiri, makale gibi düz yazı türleriyle ilk kez bu dönemde eser verilmiştir.
• Noktalama işaretleri ilk kez bu dönemde kullanılmıştır.
• Vatan, millet, adalet, eşitlik, özgürlük gibi kavramlar ilk kez bu dönemde kullanılmıştır.
• Eserler genellikle çeviri, adapte veya taklit oldukları için teknik yönden pek başarılı olunamamıştır.
• Batı edebiyatı akımları edebiyatımıza girmeye başlar.
Klasisizm (Şinasi, Ahmet Vefik Paşa)
Romantizm (Namık Kemal, Ahmet Mithat Efendi)
TANZİMAT DÖNEMİ’NDE ROMAN VE HİKÂYE
• Genellikle sosyal ve tarihi konular işlenmiştir.
• Roman kişileri genellikle karakter olarak değil; tek yönlü tipler olarak ele alınmıştır.
• Romantizm akımı etkilidir. Bu akımın etkisiyle tesadüflere sıkça yer verilmiştir.
• Yazarlar, romanda kişiliğini gizlemez.
• Romanda olayın akışı kesilerek uzun ve yersiz açıklamalara yer verilmiştir.
• Olaylar İstanbul’un üst sınıf insanları arasında geçmektedir.
• Mekân genellikle İstanbul’dur.
• Bu dönem hikayelerinde meddah tekniğinin etkisi vardır.
Özelliği – Roman – Yazarı
İlk yerli roman – Taşşuk-ı Talat ve Fitnat – Şemsettin Sami
İlk edebî roman – İntibah – Namık Kemal
İlk tarihî roman – Cezmi – Namık Kemal
Romantizmden realizme geçiş örneği – Sergüzeşt – Samipaşazade Sezai
İlk köy romanı – Karabibik – Nabizade Nazım
İlk realist roman – Araba Sevdası – Recaizade Mahmut Ekrem
İlk psikolojik roman denemesi, ilk tezli roman – Zehra – Nabizade Nazım
TANZİMAT DÖNEMİ TİYATRO
• Batılı anlamda ilk tiyatro örnekleri bu dönemde verilmiştir.
• Komedyalarda klasisizm, dramlarda romantizm akımının etkisi vardır.
• Geleneksel Türk tiyatrosunun da etkisi görülür.
• Aile, gelenek, görenek, vatan sevgisi gibi sosyal ve tarihsel temalar işlenmiştir.
• Kahramanlar romanda olduğu gibi tek yönlüdür.
• Eserlerde toplumu eğitmek amaçlanmıştır
Eser Önemi Yazarı
Şair Evlenmesi – Batılı anlamda ilk Türk tiyatrosu – Şinasi
Vatan yahut Silistre – Sahnelenen ilk tiyatro – Namık Kemal
Afife Anjelik – Dram türünde yazılan ilk tiyatro – Recaizade Mahmut Ekrem
Nesteren – Heceyle yazılan ilk tiyatro – Abdülhak Hamit Tarhan
Eşber – Aruzla yazılan ilk tiyatro – Abdülhak Hamit Tarhan
Ahmet Vefik Paşa’nın birçok eseri – İlk tiyatro çevirileri/uyarlamaları – Ahmet Vefik Paşa
Kolona Yatıyor, Misafir-i İstisnalar, Geveze Berber – İlk karakter komedileri – Direktör Ali Bey
TANZİMAT DÖNEMİ’NDE ELEŞTİRİ
• Tanzimat Dönemi’nde eski-yeni tartışmasıyla başlayan eleştiri türünün öncülüğünü Ziya Paşa ve Namık Kemal yapmıştır.
• Namık Kemal’in Tasvir-i Efkâr’da yayımlanan “Lisân-ı Osmanî’nin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülâhazatı Şâmildir” adlı makalesi edebiyatımızdaki ilk eleştiri kabul edilir.
• Ziya Paşa, Hürriyet gazetesindeki “Şiir ve İnşa” makalesinde, divan edebiyatını eleştirerek halk edebiyatını över. Ancak daha sonra “Harabat” adlı eserinin mukaddimesinde önceki görüşlerinin tersine divan edebiyatını över.
• Namık Kemal ayrıca Ziya Paşa’nın “Harabat Mukaddimesi” nde divan edebiyatını öven görüşlerini “Tahrib-i Harabat” ve “Takip” adlı eserlerinde ağır biçimde eleştirir.